De toekomst van zorg in Utrecht - 4 nov. 2025
In een laboratorium worden “organoïden” gekweekt. Op het eerste gezicht lijkt het wel een moderne versie van Mary Shelleys Frankenstein. Het zijn echter mini-organen, gemaakt uit de lichaamscellen van patiënten. Wat aanvankelijk wat griezelig klinkt, is in werkelijkheid een baanbrekende wetenschappelijke doorbraak, ontwikkeld in het Science Park van de Nederlandse stad Utrecht.
In het Hubrecht Instituut, midden in dat Science Park, begon alles met toeval. Moleculair bioloog en stamcelonderzoeker Hans Clevers (68) en zijn team wilden begrijpen hoe darmcellen zich vernieuwen. Daarbij stootten ze op iets dat de geneeskunde voorgoed zou veranderen.
“Men dacht decennialang dat gewone cellen zich in het labo niet blijvend konden delen. Alleen kankercellen groeien onbeperkt dat was de heersende leer. Maar wij hebben aangetoond dat gezonde stamcellen dat óók kunnen, zonder kwaadaardig te worden,” zegt Clevers.
De echte doorbraak kwam toen Clevers’ collega Toshio Sato op een dag onder de microscoop kleine, perfect gevormde structuren zag verschijnen. “We wilden gewoon nagaan of we de stamcellen konden vinden. Plots zagen we miniatuurorganen groeien, perfecte kleine darmen. Toen wisten we: hier begint totaal iets nieuws.”
Geneeskunde zonder bijwerkingen of dierproeven
Vandaag kunnen organoïden worden gekweekt uit volwassen stamcellen: mini-levens, mini-longen of mini-tumoren die de functies van echte organen nabootsen. Dat luidt een revolutie in de geneeskunde in.
Ziekteonderzoek op levende mensen maakt plaats voor onderzoek op mini-organen in het labo. “In plaats van een patiënt een medicijn te geven en af te wachten of het werkt, kunnen we nu alle geneesmiddelen testen op zijn eigen kankercellen en zo ontdekken welke behandeling het best aanslaat,” legt Clevers uit. Het is een aanpak zonder schadelijke bijwerkingen voor de patiënt en met het potentieel om op termijn dierproeven grotendeels te vervangen.
Het Hubrecht Instituut werkt niet alleen aan dit onderzoek. Onder de naam Cancer Utrecht werken zes ziekenhuizen en onderzoekscentra in het Science Park intens samen: het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU), het Princess Máxima Centrum voor Kinderoncologie, de Faculteit Diergeneeskunde, het Westerdijk Instituut, de Universiteit Utrecht en het Hubrecht Instituut zelf. Hun gemeenschappelijke doel: kanker sneller opsporen, preciezer behandelen en ooit volledig overwinnen.
Utrecht: waar samenwerking kracht wordt
“Het idee voor Cancer Utrecht ontstond toen ik besefte welk uniek ecosysteem we hier hebben: zes instellingen, allemaal binnen één vierkante kilometer, die elkaar perfect aanvullen – van fundamenteel onderzoek tot kinderkankerzorg, van diergeneeskunde tot volksgezondheid. Die nabijheid is een cadeau, je moet ze gewoon benutten,” zegt Prof. Dr. Elsken van der Wall (65), initiatiefneemster van het project en hoofd van het strategisch kankerprogramma in Utrecht.
Haar visie: een netwerk dat klinische ervaring verbindt met fundamenteel onderzoek, AI-analyse en maatschappelijke kennis. “Kanker is al lang geen puur medische uitdaging meer,” zegt ze. “Het raakt ook ethiek, recht, psychologie en milieu. Dat vraagt om samenwerking over alle grenzen heen.”
Van der Wall benadrukt hoe dringend die samenwerking is: “Sinds 2008 is kanker de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland nog vóór hart- en vaatziekten. Andere ziektes krijgen we beter onder controle, maar het aantal kankerpatiënten blijft stijgen. Tegen 2035 verwachten we een toename van 20 procent.” Voor haar is dat geen sombere voorspelling, maar een opdracht: wetenschap, beleid en samenleving moeten samen nadenken over preventie, diagnose en behandeling. Dat is precies waar Cancer Utrecht voor staat.
Wanneer AI meedenkt in het operatiekwartier
In het Princess Máxima Centrum, het grootste kinderoncologiecentrum van Europa, wordt die innovatie meteen in de praktijk gebracht.
Daar werken Prof. Dr. Eelco Hoving, neurochirurg en hoofd van de pediatrische neuro-oncologie, en bio-informaticus Prof. Dr. Jeroen de Ridder (44) nauw samen – met hulp van artificiële intelligentie. Samen ontwikkelden ze een revolutionaire methode voor hersentumoroperaties bij kinderen.
“Tijdens een hersenoperatie bij een kind moet de chirurg beslissen hoeveel tumorweefsel hij kan wegnemen,” legt De Ridder uit. “Snijd je te weinig, dan groeit de tumor terug. Snijd je te veel, dan dreigt zware, onomkeerbare schade. Die beslissing hangt af van het type tumor en dat moesten we tot nu toe raden.”
Om dat probleem op te lossen, ontwikkelde zijn team een unieke technologie. “Met zogenaamde nanopore-sequencing kunnen we tijdens de operatie het DNA van de tumor analyseren in real time,” zegt Jeroen de Ridder van het UMCU. In een klein toestel worden DNA-strengen door minuscule poriën getrokken. Op basis van elektrische signalen herkent het systeem specifieke mutatiepatronen en koppelt die aan een bepaald type tumor.
De analyse loopt mee met de operatie, en binnen enkele minuten levert het algoritme ‘Sturgeon’ een moleculaire diagnose die de chirurg helpt beslissen. “Vroeger wachtten we vier dagen op de resultaten en wisten we pas achteraf of we tijdens de operatie de juiste beslissing hadden genomen”, herinnert Eelco Hoving zich. “Nu weten we al in de operatiezaal waarmee we te maken hebben en kunnen we meteen de juiste strategie kiezen. Dat is een echte mijlpaal voor de kinderchirurgie.”
Het Science Park van Utrecht – laboratorium van de toekomst
Wat in het Utrecht Science Park groeit, is meer dan een onderzoeksproject. Het is een blik op de toekomst van de geneeskunde. Wetenschappers, artsen en ingenieurs werken er zij aan zij om ziekten te begrijpen nog vóór ze uitbreken, en behandelingen te ontwikkelen die volledig op de mens zijn afgestemd. Het luidt een nieuw tijdperk in: een geneeskunde die preciezer, zorgzamer en menselijker is dan ooit tevoren.